"Divarın Bərpası" İqtisadiyyatı

Robert Frostun 1914-cü ildə yazdığı məftunedici "Divarın Bərpası" adlı şeirində iqtisadiyyat və əməkdaşlıqla bağlı mühüm ibrətlər yer alır.

Şeir dözümlülük və qəbuletmə, müasirlik və ənənə, bəlkə də yerli sərhədlərin effektivliyi ilə bağlı balansın qorunması haqqında ibrətlərdən ibarət olsa da, o, şərhlərə açıq qalır. Şeirdə iki dəfə təkrarlanan səthi mesaj ondan ibarətdir ki, “yaxşı hasarlar yaxşı qonşular yaradır” və bu da öz növbəsində qonşularımızla rahat yaşamaq istədiyimiz təqdirdə, sadəcə olaraq mülkə sərhəd qoymağı təklif edə bilər. Biz sosial əməkdaşlıq və iqtisadi inkişaf haqqında daha geniş söhbətləri motivasiya etmək üçün həm də şeiri oxumalıyıq.

Divarın Təmiri güzgüsü

Şeir, ehtimala görə, Frostun yaşadığı və daş divarların ümumi olduğu Yeni İngiltərədə, ortaq, dağılmış divarı yenidən qurmaq üçün görüşən iki qonşudan bəhs edir.

Xoşagəlməz bir giriş ifadəsi oxucuları şeirin obyektinə yönəldir: "Orada divarı sevməyən bir şey var." Açılış sətirlərində divarın passiv və aktiv qüvvələrin təsiri ilə çökdüyünü öyrənirik: soyuq aylarda su donur və artır, atlı ovçular isə parçaları uzaqlaşdırırlar. Hər iki qonşu mütəmadi olaraq divarı bərpa etmək tapşırığı ilə üzləşirlər.

Şeirin qalan hissəsində söhbət divarı bərpa etmək məqsədini şübhə altına alan və (bəlkə də kor-koranə) bu tapşırığı qəbul edən qonşular arasında müzakirədən gedir. Bu layihəyə şübhəli yanaşan qonşu ona mənfi münasibət göstərir, çünki divar alma və şam ağaclarının mülklər arasında yetişməsinə mane olmayacağını bildirir. Şeir digər qonşunun “yaxşı hasarlar yaxşı qonşular yaradır” sözləri ilə bitir.

Məsələ təkcə bərpa deyil

Divarın Bərpası şeirində həm də mülkiyyət hüquqları ilə bağlı daha dərin nəsihətlər verilib.

Bərpa prosesinə mənfi münasibəti olan qonşu mülkiyyət hüquqlarının necə böyük rola malik olduğundan xəbərsizdir. Bu qonşu deyir ki, heç bir qonşunun inəkləri və ya yoldan çıxa biləcək başqa heyvanları olmadığından divarın bərpası xərcləri gəlirləri aşır. Ənənələrə sadiq qalan qonşu isə müdrikliyinə arxayın olduğundan tərəddüd etmir. O, divarı təmir etməyə davam edərək təkrarlayır: “Yaxşı hasarlar yaxşı qonşular yaradır”.

Divar mülkiyyət hüquqlarını aydınlaşdırmaq, nəzarət etmək və onları həyata keçirmək üçün bir vasitədir. Mülkiyyət hüquqları insanların başqalarının müdaxiləsi olmadan öz dəyər və məqsədlərinə uyğun olaraq resurslardan necə istifadə edə biləcəyinə dair gözləntiləri müəyyən edir. Divar təkcə sahibsiz heyvanların öz ərazilərində qalmasına şərait yaratmır. O, həm də qonşuluq münasibətlərini qoruyub saxlamağa və “mənim və sənin” ifadələrinə dair gözləntilər yaratmağa kömək edir.

İnsanlar belə gözləntilərlə uzunmüddətli planlar qurmaq stimulları ilə qarşılaşırlar. Məsələn, qonşular uzun illər planlaşdırma və qulluq tələb edən şam və alma ağacları yetişdirirlər. Divarın olması və illik bərpa ritualının olması həmin ağacları qoruyub saxlamaq üçün stimul yaradır və qonşulara başqa planlar həyata keçirməyə imkan verir.

Hasarlar və Koordinasiya

Frost-un şeiri həm də insanların qarşılıqlı faydalı nəticələr əldə etmək istiqamətində necə əməkdaşlıq etdiyinə dair nəsihətlər təqdim edir.

Bu divar ortaq şəkildə yaradılır və bu işdə razılığa gəlməyən şəxslərin çox vaxt qurmaqda çətinlik çəkdiyi ictimai sərvətdir. Bu və ya digər dərəcədə belə mallar istifadə baxımından rəqabətsiz və bahadır, lakin burada bir istisna vardır ki, bu da insanların sərbəst gəzintiyə çıxma və bəlkə də çox az məhsul istehsal etmə ehtimalını göstərir. Məsələn, təmir prosesini şübhə altına alan qonşu digər qonşunun divarı təkbaşına bərpa etməsinə icazə verə bilər və buna baxmayaraq, eyni mənfəəti əldə edə bilər.

Şeirdən göründüyü kimi, divarı bərpa etmək iki nəfərlə daha asandır, bu da pulsuz gediş-gəlişin bərpa prosesini daha bahalı edəcəyini göstərir:

Günlərin bir günü sərhəd xəttini keçmək üçün görüşürük
Amma aramızda yenidən sədd qururuq.
Biz hər əraziyə düşərək parçalanan bu daşları
Üst-üstə qoyaraq yolumuza davam edirik.

Sərbəst gəzinti davam etsəydi, divar uçmağa davam edərdi.

Çox şükür ki, qonşuların tamamilə razılaşmadığını deyə bilmərik. Frost-un şeiri qonşuların, daha doğrusu ortaq təcrübə, tarix və adət-ənənələri nəzərə almaqla necə birgə işlədiyinə işarə edir. Divardakı boşluqlara nəzər salan bir qonşu deyir:

Heç kim divarların yenidən qurulduğunu görməyib və eşitməyib,
Ancaq yazda təmir zamanı onların yenidən qurulduğunu görürük.

Bahar təkcə təbiətdən zövq almaq vaxtı deyil, qonşuların qarşılaşdığı bu unikal problemi həll etmək üçün adəti vaxtdır. Bir qonşunun fikrincə, bərpa prosesi sanki "açıq havada oyuna" bənzəyir.

Hətta “yaxşı hasarlar yaxşı qonşular yaradır” deyiminin indiki qonşulardan qaynaqlanmadığını bilirik. Qonşulardan birinin divarı yenidən qurmağa kor-koranə yanaşmasına toxunaraq:

O, atasının sözünün arxasınca getməyəcək və
o, bu barədə çox yaxşı düşünməyi xoşlayır

Özünüidarəetmə ilə bağlı davamlı ibrətlər

İnsanların divarın bərpası kimi problemləri necə həll etdiyini öyrənmək əməkdaşlıq və özünüidarəetmə ilə bağlı davamlı ibrətlər verir.

Qonşular bir-biri ilə asanlıqla ünsiyyət qura, ortaq tarixə malik ola və yəqin ki, bir-birləri ilə uzun illər işləməyi gözləyə bilərlər. Michael Taylor-un fikrincə, bu amillərdən hər biri razılaşmalara və əməkdaşlığa şərait yaradan müqavilə və qaydaların axtarışına təkan verir. Ümumilikdə, hər bir amil Kouz həllərinin mümkün olduğunu göstərir, çünki əməliyyat xərcləri nisbətən aşağıdır.

Belə şərtlər David Hume-un iki qonşunun çəmənliyi qurutması ilə bağlı müzakirəsinə bənzəyir. “İnsanın xasiyyəti ilə bağlı traktatda” *(*Kitab III, II hissə, VII Bölmə) Hume təklif edir ki, çəmənliyi qurutmağa çalışan iki qonşu arasında əməkdaşlıq, çox güman ki, “bir-birinin fikrini bildiklərinə” görədir. Əməkdaşlıq onların qarşılıqlı maraqlarından və qonşuları haqqında ümumi bilgilərindən irəli gəlir.

Frostun qonşuları haqqında daha ətraflı məlumatımız olsaydı, Elinor Ostrom un müzakirə etdiyi kimi, insanları ortaq resursları idarə etməyə təşviq edən şərtləri daha dərindən araşdıra bilərdik. Ostromun qeyd etdiyi kimi, ümumi resursdan nə qədər çox adam istifadə edərsə və öz qaydalarını yaradarsa, bu resurslar bir o qədər müvəffəqiyyətlə idarə olunar. Divarın Bərpası sadəcə bir şeirdir, lakin Yeni İngiltərədə və bu cür məntiqin aktual göründüyü dünyada saysız-hesabsız daş hasarlar var.

Robert Frost-un nümunəvi şeiri iqtisadçılara və tələbələrə mülkiyyət hüquqları, özünüidarəetmə və sülh şəraitində əməkdaşlıq haqqında öyrənmək üçün bir çox imkanlar verir. Bu cür məhsulların təmin edilməsi xüsusən də insanlar nisbətən aşağı əməliyyat xərcləri ilə üzləşdikdə və özlərini idarə edə bildikdə nisbətən asan ola bilər. Bundan başqa, qaydalar və adət-ənənələr kimi sosial hadisələr, hətta insanlar nə üçün onlara əməl etdiklərini bilməsələr belə daha faydalıdır.

Bu məqalə Creative Commons Attribution 4.0 Beynəlxalq Lisenziyasına əsasən Bayron B. Carson, III və Amerikanın İqtisadi Tədqiqatlar İnstitutunun təqdimatıdır. Orijinal versiyaya burada baxa bilərsiniz.